Client–Server Arxitekturasi

Dasturiy ta'minot va tarmoq tizimlarida eng ko'p qo'llaniladigan model bu Client–Server arxitekturasi. U foydalanuvchilar (client) va resurslarni boshqaruvchi markaziy xizmat (server) o'rtasidagi muloqotni ifodalaydi.

Oddiy qilib aytganda:

• Client (Mijoz): so'rov yuboradi (masalan: brauzer orqali sahifa ochadi).
• Server: javob qaytaradi (masalan: web-server HTML sahifa yuboradi).

Ishlash prinsipi

1. Client - foydalanuvchining qurilmasida ishlaydi (brauzer, mobil ilova, desktop dastur).
2. Server - esa doimiy ishlaydigan markaziy dastur (odatda internet orqali ulanish mumkin).
3. Client request (so'rov) yuboradi. Server so'rovni qabul qiladi, qayta ishlaydi va response (javob) yuboradi.

teachcomputerscience.com

Real hayotiy misol

Tasavvur qiling, siz brauzer orqali https://youtube.com ga kirdingiz:

• Client (sizning brauzeringiz): "Menga Youtube bosh sahifasini yubor" deydi.
• Server (Youtube serverlari): HTML, CSS, JavaScript fayllarini va kontentni yuboradi.
• Client bu fayllarni ko'rsatib, foydalanuvchiga interfeys chiqaradi.

Client–Server afzalliklari

• Resurslarni markazlashtirilgan holda boshqarish mumkin.
• Xavfsizlikni nazorat qilish oson (bir joyda boshqariladi).
• Yangilanishlarni faqat serverda qilish kifoya (clientlar yangilanishni avtomatik oladi).
• Ko'plab foydalanuvchilar bilan ishlash uchun mos.

Client–Server kamchiliklari

• Server single point of failure bo'lishi mumkin (server ishdan chiqsa, barcha clientlarga xizmat to'xtaydi).
• Serverni kengaytirish (scaling) talab qilinadi (vertikal yoki gorizontal).
• Tarmoq orqali ulanishda kechikish (latency) paydo bo'ladi.

Client–Server arxitekturasiga muqobil Peer-to-Peer (P2P) barcha qurilmalar bir-biriga to'g'ridan-to'g'ri ulanadi (misol: torrent). Client–Server modelida esa doimiy markaziy server mavjud bo'ladi.

Client–Server arxitekturasi web, mobil, desktop va ko'plab xizmatlarning asosi. Internetdagi deyarli barcha dasturlar (Google, Facebook, Telegram, bank ilovalari) shu modelda ishlaydi.